Vidovdan ili praznik sećanja na kosovsku pogibiju obeležen je crvenim slovom u kalendaru SPC, a za naziv praznika vezuje se Sveti Vid koji je, prema “Prologu” vladike Nikolaja Velimirovića, poreklom sa Sicilije.
Ovaj svetitelj hrišćanstvo je zadužio podvizma u vreme cara Dioklecijana, velikog progonitelja hrišćana.
Na liturgijama se pominje stradanje koje je ostavilo večnu poruku u istoriji, etici i tradiciji srpskog naroda.
Isti datum u kalendaru SPC se pominje i kao praznik starozavetnog proroka Amosa – slave srpskog kneza Lazara, koji je poginuo na taj dan, a u predvečerje praznika se svojim velmožama pričestio u Crkvi Samodreži na Kosovu.
Vidovdan je veliki nacionalni praznik Srba, praznik kojim se izražava poštovanje i zahvalnost svima koji su se borili za otadžbinu
Srpska pravoslavna crkva, njeni vernici, Srbi uopšte, Vidovdan obeležavaju s posebnim poštovanjem, pre svega kao sjećanje na svesnu žrtvu kneza Lazara, kosovskog mučenika, i svih njegovih saboraca, u Boju na Kosovu na Vidovdan 1389, protiv Turaka.
Činjenica da se Sveti mučenik knez Lazar uoči Boja na Kosovu 1389, opredelio za borbu, ma koliko ona delovala bezizgledno, odnosno svesnu žrtvu, doprinela je da ga Srbi, i ubrzo po pogibiji i u potonjim vekovima, do naših dana, posebno poštuju kao večiti uzor u borbi za veru i otadžbinu.
Poslije Bitke na Marici, pokušaja otpora Turcima braće Mrnjavčevič, septembra 1371, Bitka na Kosovu juna 1389, bila je najkrupniji otpor turskoj navali na Еvropu uopšte u tom veku.
Pretpostavlja se da se u Boju na Kosovu borilo 15 do 20 hiljada ratnika na srpskoj strani, protiv oko 30.000 Turaka.
Raspoloživi onovremeni istorijski izvori nisu dovoljno jasni, odnosno kontradiktorni su. Nesumnjivo je međutim da je Boj na Kosovu bio strahovita borba. O žestini boja svedoči i jedinstven slučaj da su oba vladara poginula.
Srbi su, tih decenija, bili jedini na Jugoistoku Еvrope koji su pružali grčevit otpor Turcima, opredjeljenje za borbu koju je predvodio knez Lazar, bilo je, racionalno gledano, svesna žrtva.
Verski i moralni motivi nalagali su da se turskim napadačima ima pružiti otpor bez obzira na posledice.
Svi potonji oslobodilački napori Srba uvek su bili i u znaku Kosova. Vodeća odrednica oslobodilačke borbe tokom čitavog 19. veka bila je poziv na oslobođenje Kosova.
Herojskom pobedom Srba u Boju na Kumanovu 1912. godine, nad Turcima, i potom kod Velesa, Kosovo i Stara Srbija uopšte, oslobođeni su u sklopu Prvog Balkanskog rata.
U istoriji Srba Vidovdan se neobičnom sticajem okolnosti ispostavio kao važan datum u više navrata.
Tako je upravo na Vidovdan 1914. godine, u Sarajevu, nacionalni revolucionar Gavrilo Princip izvršio atentat na Franca Ferdinanda, prestolonaslednika Austrougarske.
Versajski mirovni sporazum, između zemalja pobednica Antante i Nemačke, vinovnice Prvog svetskog rata, potpisan je upravo na Vidovdan 1919. godine.
Dve godine potom, 1921., Ustavotvorna Skupština Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca izglasala je na Vidovdan prvi Ustav zajedničke države otuda nazivan Vidovdanski.
Ranije, u 19. veku, sporazum između Srbije i Austrougarske, poznat kao Tajna konvencija, potpisan je na Vidovdan 1881. godine. Pošto je Rusija marta 1878, nametnula takozvani Sanstefanski mir sasvim nasuprot interesima Srbije, izmišljajući odnekud Veliku Bugarsku na srpskim etničkim prostorima, Milan Obrenović, knez potom kralj Srbije, teško razočaran, sklopio je sporazum sa Bečom.
Prethodno, na Berlinskom kongresu, velike sile oborile su samovolju Rusije. Ne samo da je Srbiji tada priznata potpuna suverenost, nego je dobila i teritorijalno proširenje, u vidu Niša, Pirota, Leskovca, Vranja, Toplice.
Iako nepopularan, Sporazum iz 1881, donio je Srbiji decenije mira, stabilnosti i ekonomskog uspona
U novijoj istoriji, Rezolucija Informbiroa o stanju u KPJ, pojavila se upravo na Vidovdan 1948. Rezolucijom su pozivane takozvane zdrave snage da zbace vrh jugoslovenske partije. Javnost tadašnje Jugoslavije upoznata je s njenom sadržinom dva dana kasnije.
S posebnim pijetetom Vidovdan je na državnom nivou u Srbiji obeležavan 1889, kada je u Kruševcu, odakle je knez Lazar krenuo u Boj na Kosovo 1389, povodom pet vekova od bitke, održana velika manifestacija. Tada je izgrađen i reprezentativan spomenik na centralnom gradskom trgu.
Običaji na Vidovdan
Postoje i različiti narodni običaji koji se vezuju za ovaj datum. Jedan od njih je da djevojke uoči Vidovdana pod jastuk stave vidovu travu, parče hleba i malo soli, kako bi ubrzo otkrile budućeg mladoženju.
Na ovaj dan se ne igra i ne peva u znak poštovanja prema mrtvima.
Na Vidovdan se izbegava svaki rad. Sa druge strane, “valja se” da se jede zrelo voće.
izvor: ATV